Πως η προσκόλληση, η σύνδεση και το τραύμα επηρεάζουν τον εγκέφαλο;
Στη μήτρα και οι εμπειρίες της πρώιμης επαφής επηρεάζουν την καλωδίωση του εγκεφάλου, επειδή ο εγκέφαλος του νηπίου αναπτύσσεται πολύ περισσότερο τώρα από όλη την υπόλοιπη ζωή, και οι σχέσεις διαμορφώνουν τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Υποβαθμισμένη επαφή και τραυματικό στρες ενεργοποιεί ένα μηχανισμό κινδύνου, αλλάζοντας την νευροβιολογία του εγκεφάλου και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Τραυματισμένα παιδιά και ενήλικες συχνά έχουν μειωμένη καλωδίωση στο συναισθηματικό τμήμα του εγκεφάλου ( λιμβικό τμήμα) και διαφορετικά επίπεδα των ορμονών του στρες, με αποτέλεσμα το άγχος, την κατάθλιψη και προβλήματα αυτορύθμισης. Αποτελεσματική διαχείριση και θεραπευτική γονεϊκή φροντίδα μπορεί να ξανακαλωδιώσει το συναισθηματικό σύστημα και να μειώσει την βιοχημεία του στρες.
Ο εγκέφαλος του μωρού, ειδικά η συναισθηματική περιοχή, είναι ένα « open loop system» ( σύστημα ανοικτής ανατροφοδότησης, δηλαδή είναι ένα σύστημα κατά το οποίο η έξοδος δεν έχει επιρροή στην είσοδο του συστήματος). Αναγωγικά, λοιπόν, στο ανθρώπινο σύστημα, αυτό λειτουργεί ως εξής: το βρέφος δεν έχει κριτήριο επεξεργασίας των πληροφοριών του περιβάλλοντος, για αυτό το λόγο ο ρόλος των γονέων είναι να του μεταβιβάσουν έτοιμο ότι χρειάζεται για την ανάπτυξη του. Βασίζεται στην εναρμόνιση και ανατροφοδότηση από τα κοντινά πρόσωπα για υγιή ανάπτυξη και εξέλιξη. Οι εμπειρίες σχέσεων στα πρώιμα στάδια της ζωής είναι τα πλέον σημαντικά για την διαμόρφωση της εξέλιξης του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς.
Η ανάπτυξη του εγκεφάλου στην βρεφική ηλικία είναι «εξαρτώμενη εμπειρία», ο εγκέφαλος του βρέφους, ειδικά το συναισθηματικό τμήμα, βασίζεται στην ευαίσθητη εναρμονισμένη φροντίδα από τις κοντινές μορφές για υγιή ανάπτυξη και λειτουργία. Οι πρόωρες εμπειρίες επαφής παίζουν ουσιώδη ρόλο στην διαμόρφωση της κατασκευής του εγκεφάλου και της δημιουργίας ενώσεων μεταξύ των τμημάτων του εγκεφάλου. Χρόνιο στρές σχετίζεται με την απουσία ασφαλούς και προστατευτικής επαφής, που χειροτερεύει τον σχηματισμό του εγκεφαλικού κυκλώματος και αλλάζει τα επίπεδα των ορμονών του στρες, με αποτέλεσμα στη συναισθηματική και βιολογική απορύθμιση, της ανησυχίας και της κατάθλιψης.
Η εγκεφαλική ανάπτυξη αρχίζει δύο εβδομάδες μετά τη σύλληψη και συνεχίζει πολύ γρήγορα κατά την διάρκεια των πρώτων 3 χρόνων της ζωής. Οι εγκέφαλοι μας είναι κατά βάση από τη φύση κοινωνικός. Προγεννητικό στρες παράγει αυξημένη νορεπινεφρίνη ( διέγερση και αναταραχή) και μειώνει τα επίπεδα της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης ( κατάθλιψη, ανησυχία, συναισθηματική δυσαρμονία). Τα εγκεφαλικά κυκλώματα σχηματίζονται ραγδαία στο πρώτο χρόνο της ζωής, και είναι ευρέως προσδιορισμένο από την ποιότητα της σχέσης του βρέφους με τον γονέα και το επίπεδο του στρες. Στα μωρά κυρίαρχο είναι το δεξιό ημισφαίριο, ανταποκρινόμενο πρωταρχικά στη πρόλεκτική και μη λεκτική συναισθηματική επικοινωνία – εκφράσεις προσώπου, οπτική επαφή, άγγιγμα, τόνος φωνής και συναισθήματα αγάπης, ασφάλειας και προστασίας. Το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου του μωρού και το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου του προσώπου που το φροντίζει συντονίζονται κατά την διάρκεια των στιγμών της επαφής. Αυτό αποκαλείται ‘συναισθηματική απήχηση’ και είναι ακρογωνιαίος λίθος της ασφαλούς επαφής. Αυτό επίσης οδηγεί την ικανότητα του παιδιού να αυτορρυθμίζεται και να διαμορφώνει τον πυρήνα των πεποιθήσεων του παιδιού ( μοντέλο εσωτερικής διεργασίας). Ο ευαίσθητος και τρυφερός γονιός ηρεμεί και καταπραύνει τα συναισθήματα και το στρες του παιδιού, και με την πάροδο του χρόνου το παιδί μαθαίνει να αυτορυθμίζεται. Πρώιμες εμπειρίες ασφαλούς ή μη επαφής κωδικοποιούνται μέσα στη μνήμη (μη λεκτικά και υποσυνείδητα) στο συναισθηματικό εγκέφαλο, και γίνονται νοοτροπίες και προσδοκίες που οδηγούσαν μεταγενέστερα τη συμπεριφορά ( πχ. τα κοντινά πρόσωπα είναι ασφαλἠ ή μη, αποδεκτά ή απορριπτικά). Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η ασφαλής επαφή του παιδιού προβλέπει αυτοέλεγχο, όταν τα παιδιά ξεκινούν τα χρόνια του σχολείου.
Χρόνιο και τοξικό στρες μπορεί να χειροτερέψει τη σωστή ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυκλωμάτων, με αποτέλεσμα την ανησυχία και τα προβλήματα αυτοελέγχου. Πολλές περιοχές του εγκεφάλου εμπλέκονται στην ικανότητα να μαθαίνει κάποιος τις ικανότητες του αυτοελέγχου. Ο προμετωπιαίος φλοιός, βρίσκεται πίσω από το μέτωπο, εμπλέκεται στη προσοχή και στις οργανωτικές ικανότητες, συμπεριλαμβανομένων των ακόλουθων κανόνων, καταστέλλοντας τις παρορμήσεις, αιτιολογώντας και παίρνοντας αποφάσεις. Το κομμάτι του εγκεφάλου που είναι στη βάση των μετωπιαίων λοβών, πίσω από τα μάτια, εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων και της ανταμοιβής, ειδικά η απόφαση εμπλέκει καθυστερημένα την ευχαρίστηση. Το marshmallow test. Ο πρόσθιος υπερμεσολόβιος έλικας λαμβάνει μηνύματα από διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου και ρυθμίζει τις γνωστικές και συναισθηματικές αντιδράσεις. Εμπλέκεται στον έλεγχο της συμπεριφοράς σε προκλητικές καταστάσεις και ρυθμίζοντας την συμπεριφορά. όταν η στρατηγική δε δουλεύει. Αυτές οι εγκεφαλικές περιοχές αναπτύσσονται φυσιολογικά κάτω από συνθήκες ασφάλειας και μετριάζει το στρες, αλλά η ανάπτυξη είναι μειωμένη όταν υπάρχουν υψηλά επίπεδα στρες και διαπροσωπικό τραύμα (δυσλειτουργία επαφής).
Έρευνες και κλινική εμπειρία έχουν δείξει ότι ένας αποτελεσματικός τρόπος να ενεργοποιηθεί η νευροβιολογία της επαφής στα συναισθηματικά συστήματα τραυματισμένων παιδιών και ενηλίκων είναι να χρησιμοποιήσει την “Limbic Activation Process”. Αυτή είναι βασικά η ίδια στρατηγική που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί για χιλιετηρίδες και είναι βιολογικά προγραμματισμένη μέσα μας για το σκοπό να δημιουργήσει την επαφή. Αυτή είναι μία θεραπευτική εμπειρία που παρέχει την κοινωνική, συναισθηματική, πνευματική και φυσική περιβάλλον για να απελευθερώσει τα νευροχημικά της επαφής ( ντοπαμίνη, ενδορφίνες, οξυτοκύνη). Αυξάνει την αίσθηση της ασφάλειας, ηρεμίας και προστασίας. Ο εγκέφαλος μας είναι προγραμματισμένος για επαφή και αγάπη, και αυτή η θεραπευτική εμπειρία ξυπνά αυτά τα συναισθήματα μεταξύ γονέων και παιδιών και ενήλικων ζευγαριών. Έρευνα δείχνει ότι η φυσική προσέγγιση και η στοργή, όπως το ασφαλἐς και τρυφερό άγγιγμα και οι αγκαλιές, μειώνουν την αρτηριακή πίεση, τις ορμόνες του στρες, αυξάνει την οξυτοκύνη και προωθεί την ηρεμία, την εμπιστοσύνη και την ασφαλή επαφή.
ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΠΑΦΗ – ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗ: Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΑΡΧΗ ΣΤΗ ΖΩΗ
Προσκόλληση είναι ο θετικός συναισθηματικός δεσμός που αναπτύσσεται ανάμεσα στο παιδί και στο άτομο που το φροντίζει.
Ο κυρίαρχος αναπτυξιακός στόχος του πρώτου χρόνου της ζωής είναι η δημιουργία ασφαλούς επαφής μεταξύ του βρέφους και του κύριου φροντιστή του. Για να επιτευχθεί το δέσιμο αυτής της συναισθηματικής επικοινωνίας πρέπει ο φροντιστής να συντονιστεί ψυχολογικά και βιολογικά με τις ανάγκες, τα συναισθήματα και την πνευματική κατάσταση του παιδιού. Πέρα από τη βασική λειτουργία της ασφαλούς επαφής, επιτυγχάνεται προστασία για το ευάλωτο παιδί μέσω της εγγύτητας του ενήλικα υπάρχουν πολλές άλλες σημαντικές λειτουργίες για τα παιδιά:
Να μάθει τη βασική εμπιστοσύνη και αμοιβαιότητα που παρουσιάζονται σαν πρότυπο για όλες τις μελλοντικές συναισθηματικές σχέσεις.
Να εξερευνήσω το περιβάλλον με συναισθήματα ασφάλειας και προστασίας, το οποίο οδηγεί σε υγιή γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη.
Να αναπτύξει την ικανότητα της αυτορύθμισης, η οποία έχει αποτέλεσμα την αποτελεσματική διαχείριση της παρόρμησης και των συναισθημάτων
Να δημιουργήσεις ένα θεμέλιο για τον σχηματισμό μιας ταυτότητας που περικλείει μία αίσθηση ικανότητας, αυταξίας και ισορροπίας μεταξύ εξάρτησης και αυτονομίας.
Καθιερώστε ένα πλαίσιο προνοητικής ηθικής που εμπλέκει συμπόνια, ενσυναίσθηση και συνείδηση
Δημιουργήστε έναν πυρήνα συστήματος πεποιθήσεων που περιλαμβάνει γνωστική εκτίμηση του εαυτού, των φροντιστών, άλλων και τη ζωή γενικά
Να έχετε μία άμυνα εναντίον του στρες και του τραύματος το οποίο ενσωματώνει επινοητικότητα και ανθεκτικότητα
Η επαφή μπορεί μόνο να καθιερωθεί στο πλαίσιο της σχέσης που περιλαμβάνει τρυφερό άγγιγμα, οπτική επαφή, χαμόγελο, θετική επηροή, εκπλήρωση της επιθυμίας και εναρμόνιση:
ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ: Για εκατομμύρια χρόνια, οι μητέρες κρατούσαν τα μωρά τους στα χέρια τους, δίνοντας ένα τρυφερό άγγιγμα και ασφαλές πλαίσιο. Η επικοινωνία που διοχετεύεται μέσω του αγγίγματος είναι ο πλέον δυνατός τρόπος για να καθιερωθεί μία σχέση. Ασφαλή επαφή περικλείει αγαπημένο και τρυφερό άγγιγμα, καθώς επίσης ευαίσθητα και σωστά όρια και σύνορα. Χωρίς άγγιγμα τα παιδιά μπορούν να πεθάνουν, με επιθετικό άγγιγμα και/ή λιγότερο τρυφερό και αγαπησιάρικο άγγιγμα, τα παιδιά αναπτύσσουν σοβαρά βιοψυχολογικά προβλήματα και αποστροφή στο πολύ έντονο άγγιγμα, εγγύτητα που απεγνωσμένα χρειάζονται.
ΟΠΤΙΚΗ ΕΠΑΦΗ: Ένα νεογέννητο μπορεί να εστιάσει τα μάτια του σε αντικείμενα 7 με 12 εκατοστά μακρυά, η ακριβής απόσταση χρειάζεται για να κάνει οπτική επαφή με τα χέρια. Η ματιά γονιού-νηπίου είναι πρωταρχικός αποδέκτης για να αναπτυχθεί η υγιής προσκόληση και είναι συνωνυμο με την εγγύτητα και την οικειότητα. Τα παιδιά που έχουν ασφαλή επαφή είναι ικανά να επικοινωνούν και να να συνδέονται μέσω της οπτικής επαφής. Τα παιδιά που έχουν δυσλειτουργική επαφή, χρησιμοποιούν το βλέμμα για να χειρίζονται, ελέγχουν ή απειλούν τους άλλους.
ΧΑΜΟΓΕΛΑΣΤΗ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ: Το χαμόγελο του μωρού είναι μία ενστικτώδης αντίδραση που προσελκύει την προσοχή του γονιού και ενθαρρύνει τη συνέχεια της θετικής αντίδρασης του γονιού. Του γονιού το χαμόγελο και η θετική επιρροή βοηθάει το μωρό να αισθανθεί ασφαλές και προστατευμένο. Η σχέση μεταξύ γονιού και του μωρού που με ασφάλεια κάνει επαφή χαρακτηρίζεται από ζεστασιά, χαρά και αγάπη. Παιδιά που βιώνουν διαπροσωπικό τραύμα αισθάνονται απόρριψη, πόνο, φόβο και θυμό.
ΑΝΑΓΚΗ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ: Επιτυχής ολοκλήρωση του κύκλου επαφής στο πρώτο χρόνο της ζωής οδηγεί στην ανάπτυξη της ασφαλούς προσκόλλησης. Ο ευαίσθητος γονιός ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες, οι οποίες ανακουφίζουν του παιδιού το στρες και τη δυσφορία. Στα παιδιά που η επαφή γίνεται με τρόπο έτσι που να νοιώθουν ασφάλεια, τότε αυτά τα παιδιά έχουν εμπιστοσύνη στους φροντιστές τους και πιστεύουν ότι οι ανάγκες τους είναι σημαντικές. Παιδιά με καταπιεσμένες επαφές δυσπιστούν έναντι των φροντιστών τους και αναπτύσσουν αρνητική αυτο-αντίληψη ( «είμαι κακός, είμαι ατελής, δεν αξίζω να με αγαπούν»).
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ : Ο εγκέφαλος του βρέφους είναι ένα open loop system ( στη μηχανολογία είναι το σύστημα κατά το οποίο η έξοδος δεν έχει επιρροή στην είσοδο του συστήματος) και βασίζεται στην ευαισθησία και την φροντίδα των ανθρώπων με τους οποίους έρχεται σε επαφή και οι οποίοι παρεμβαίνουν προληπτικά στο σύστημα του παιδιού και το εκπαιδεύουν γιατί από μόνο του δεν έχει την δυνατότητα να προστατευτεί για την υγιή ανάπτυξη. Ευαίσθητοι και συγχρονισμένοι με το βρέφος γονείς μειώνουν το άγχος, αναπτύσσουν την ασφάλεια και την εμπιστοσύνη και ενθαρρύνουν την άριστη νευρική καλωδίωση.
Τα παιδιά που ξεκινούν τη ζωή τους με ουσιώδη θεμέλια της ασφαλούς επαφής έχουν καλύτερες προοπτικές σε όλους τους τομείς λειτουργικότητας καθώς αναπτύσσονται. Όλες οι διαχρονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι όταν τα βρέφη και τα νήπια τα καταφέρνουν καλύτερα στο πέρασμα του χρόνου στους εξής τομείς:
Αυτοεκτίμηση
Ανεξαρτησία και αυτονομία
Ευελιξία στην αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων
Ικανότητα να διαχειρίζονται τις παρορμήσεις και τα συναισθήματα
Μακροχρόνιες φιλίες
Σχέσεις με γονείς, φροντιστές και άλλες μορφές εξουσίας
Αντιμετώπιση επαγγελματικών δεξιοτήτων
Εμπιστοσύνη, οικειότητα και στοργή
Θετικά και αισιόδοξα συστήματα πεποιθήσεων για τον εαυτό, την οικογένεια και την κοινωνία
Ενσυναίσθηση, συμπόνια και συνείδηση
Συμπεριφορικές επιδόσεις και ακαδημαϊκή επιτυχία στο σχολείο
Παροχή ασφαλούς σχέσης με τους ενηλίκους συντρόφους και με τα δικά τους παιδιά όταν γίνονται ενήλικες.
