Άγχος

Ο Φόβος, σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, είναι γιος του Άρη και της Αφροδίτης. Είναι το συναίσθημα που γεννιέται με τον άνθρωπο. Ο Φόβος είναι ένας από τους 4 φρουρούς του Δία αλλά φρουρός και των ανθρώπων μαζί με την Ιώκη, την Αλκή και την Έριδα. Η Αλκή, θυγατέρα του Ολύμπου και της Κυβέλης, απεικονιζόταν πάνω στην ασπίδα της θεάς Αθηνάς μαζί με την Μέδουσα, και είναι η δύναμη που δίνεται στους ανθρώπους να ξεπεράσουν κάθε φόβο τους την στιγμή που μάχονται. Έτσι ήρωας δεν είναι αυτός που δεν φοβήθηκε αλλά αυτός που νίκησε τον φόβο. Μαζί με τον αδελφό του Δείμο, που ήταν ο τρόμος, συνόδευαν τον πατέρα τους Άρη στους πολέμους και γι’ αυτό προσφέρονταν θυσίες στα πεδία των μαχών. Στη λάρνακα του Κυψέλου ο φόβος αναπαρίσταται με κεφάλι λιονταριού και όμοιος με τον θεό Πάνα. Για τους Σπαρτιάτες το ιερό του Φόβου ήταν σύμβολο πειθαρχίας και συνοχής των στρατευμάτων.

Αν ο φόβος έχει μυρωδιά, πως μυρίζει;

Είναι μια δυσωδία που μας κάνει να νιώθουμε ανασφαλείς, αναστατωμένοι και διχασμένοι ή μήπως είναι ένα σαγηνευτικό άρωμα που μας προκαλεί να ξεπεράσουμε τα όρια μας, να αναπτυχθούμε και να αλλάξουμε; Ή είναι απλώς μια απαλή οσμή που μένει στον αέρα και μας θυμίζει από που ήρθαμε και που θα επιστρέψουμε; Επειδή ο φόβος μυρίζει, οι σκύλοι έχουν την ικανότητα να συλλάμβάνουν αυτή την μυρωδιά και να επιτίθονται σε όσους φοβούνται.

Τι είναι φόβος; Και γιατί τον φοβόμαστε τόσο; 

Ανησυχία, άγχος, δέος, σύγχυση, έγνοια, αποτροπιασμός, τρόμος, πανικός. Ο φόβος έχει πολλές μορφές και οι άνθρωποι θα βιώσουμε τις περισσότερες στη ζωή μας. Ίσως παραλύσουμε από τον φόβο ή απολαύσουμε την έξαψη που μας κάνει να αισθανόμαστε, όπως στα extreme sports και μερικές φορές ο φόβος μας μάς σώζει τη ζωή.

“Ο φόβος φυλάει τα έρημα” λέει ο σοφός λαός. Τα περισσότερα πράγματα που λέμε ότι είναι επιζήμια για εμάς, είναι πράγματα που πηγάζουν από την επεξεργασία κάποιας απειλής. Μπορούμε να διαιρέσουμε την αντίδραση του εγκεφάλου στις απειλές που έχουμε από τις συνειδητές εμπειρίες σε δύο κατηγορίες. 

Στον φόβο και στο άγχος.

Ο φόβος είναι το αίσθημα που έχεις όταν μια απειλή είναι άμεση. Το άγχος είναι η ανησυχία της απειλής που δεν υπάρχει ακόμη και μπορεί να μην υπάρξει. Το άγχος είναι μια σκέψη για το μέλλον σε αντίθεση με μια σκέψη για το παρόν. Το άγχος είναι το τίμημα του προμετωπιαίου φλοιού που αποτελεί τη βάση για την δυνατότητα μας να οραματιζόμαστε στο μέλλον. Ο φόβος και το άγχος είναι αισθήματα όπου νιώθεις φόβο ή αντιμετωπίζεις μια απειλή και συχνά δεν είναι πολύ ξεκάθαρο από που προέρχεται η απειλή και γι’ αυτό και σας κάνει να νιώθετε ένα αίσθημα ανησυχίας και δυσφορίας. 

Τι βοηθάει να ξεπεράσεις τον φόβο; 

Η εξοικείωση. Με τις περισσότερες φοβίες ή θα έλεγα με όλες τις φοβίες, η εξοικείωση βοηθάει. Θα προσπαθήσουμε να αφήσουμε τον εαυτό μας να νιώσει φόβο. Να τον αφήσουμε μέσα μας χωρίς να φοβόμαστε τον φόβο. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το σώμα μας είναι φτιαγμένο για να βιώνει μεγάλα επίπεδα φόβου. Δεν γίνεται να πεθάνουμε από τον φόβο μας. Το σώμα μας εξελίχθηκε εκατομμύρια χρόνια για να αντέχει τον πόνο. 

“Κι ο πιο μεγάλος μου φόβος φοβάται μην και δεν τον φοβηθώ” Γιάννης Αγγελάκας.

Δεν νιώθουμε με την καρδιά, νιώθουμε με τον εγκέφαλο εκεί όπου υπάρχει ένα απίστευτο μεγάλο δίκτυο που ευθύνεται για όσα κάνουμε. Ο εγκέφαλος ευθύνεται για την σκέψη μας, την αγάπη και το μίσος μας. Αν θέλουμε να καταλάβουμε τον φόβο, πρέπει να μάθουμε για τον εγκέφαλο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι απίστευτα μεγάλο δίκτυο που αποτελείται από περίπου 100δις νευρώνες. Καθένας από αυτούς τους νευρώνες έχει τουλάχιστον 10 με 100.000 συνδέσεις με άλλους νευρώνες. Είναι ένα ασύλληπτα μεγάλο δίκτυο σαν υπερυπολογιστής που φιλτράρει τις πληροφορίες. Μετά από τις λίγες πληροφορίες που απορροφά επειδή οι περισσότερες αφαιρούνται, προσπαθεί να υπολογίσει το περιβάλλον δημιουργώντας κάτι καινούργιο, και αυτό είναι το ιδιαίτερο με τον εγκέφαλο, ότι δεν δημιουργεί εικόνες του κόσμου, όπως κάνει η φωτογραφία αλλά επανερμηνεύει συνεχώς τον κόσμο χωρίς να δημιουργεί εικόνες. Είναι ένας υπερυπολογιστής που έχει σύγχρονες μεθόδους όπως η μηχανική και η βαθιά μάθηση για να καταλάβει τον κόσμο.

ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΑΡΟΔΙΚΗ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ λένε οι Κινέζοι.

Πως επηρεάζουν οι λέξεις τον εγκέφαλο και την βιοχημεία μας; Το συνειδητοποιούμε καθόλου; Μέχρι και το 98% των καθημερινών σκέψεων και αποφάσεων μας είναι ολοκληρωτικά ασυνείδητες. Η γλώσσα μπαίνει κατευθείαν στο σώμα μας. Αν κάποιος μας πει π.χ. “αλάτι, αλάτι, αλάτι” -δεν το γνωρίζετε- αλλά ο εγκέφαλος σας υπολογίζει την γεύση. Γιατί; Επειδή στις καθημερινές εμπειρίες σας γνωρίζετε ότι το αλάτι έχει πολύ έντονη γεύση. Έτσι, δεν ενεργοποιείται η περιοχή που υπολογίζει την όσφρηση, αλλά αυτή που υπολογίζει τη γεύση. Αυτός είναι ο τρόπος που ο εγκέφαλος σας σύμφωνα με τις εμπειρίες που έχει συλλέξει στη ζωή σας χρησιμοποιεί τις αποθηκευμένες γνώσεις δίνοντας νόημα στις λέξεις. Τα ερεθίσματα του φόβου επεξεργάζονται σε συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου. Εκεί προκαλούν μια τρικυμία νευρωνικής δράσης.

Ένα πολύ σημαντικό μέρος είναι η αμυγδαλή. Ένα κωνικό σύμπλεγμα στα βασικά γάγγλια στον βασικό λοβό του εγκεφάλου. Αυτό το μέρος είναι συναρπαστικό επειδή βρίσκεται στη διασταύρωση των οπτικών και ακουστικών τμημάτων του εγκεφάλου και στέλνει πληροφοριες στην περιφέρεια. Διεγείρει την καρδιά, η ροή του αίματος αυξάνεται, οι μύες γεμίζουν αίμα, ετοιμαζόμαστε για μάχη ή φυγή. Όλες αυτές είναι αντιδράσεις της αμυγδαλής. Έχουμε δυο οδούς για την αμυγδαλή, η πρώτη είναι γρήγορη αλλά όχι πολύ ακριβής γι’ αυτόείναι μια εύκολη οδός. Σου επιτρέπει να αντιδράς αν κάτι είναι επικίνδυνο. Π.χ. Αν περπατάς στο δάσος ή σε έναν αγρό και ο εγκέφαλος δει ένα κυρτό κλαδί στο έδαφος, το περνάει για φίδι επειδή τα κυρτά κλαδιά και τα φίδια μοιάζουν. Έτσι κάνει ένα λάθος που εξελικτικά είναι επωφελές γιατί καλύτερα να περνάς τα κλαδιά για φίδια παρά το αντίθετο. Ο εγκέφαλος μας αντιδράει στα απλά καμπυλωτά σχήματα λες και είναι επικίνδυνα. Αλλά καθώς η συνειδητή σκέψη το πλησιάζει, βλέπουμε ότι δεν είναι επικίνδυνο, είναι απλώς ένα κλαδί. Έτσι, έκανε παράκαμψη κατευθείαν στο μέρος που λέγεται αμυγδαλή και που είναι ζωτικό για αυτές τις συμπεριφορικές και φυσιολογικές αντιδράσεις στην απειλή. Η αμυγδαλή θυμίζει λαβύρινθο. Είναι μια μικρή, στρογγυλή, σβολιασμένη μάζα που βρίσκεται μπροστά από την περιοχή του ιππόκαμπου. Έχει ενδιαφέρον που το μέρος που διαχειριζεται τον φόβο βρίσκεται εκεί, δίπλα στο σημείο του εγκεφάλου που παίζει ζωτικό ρόλο στη διαχείριση της μνήμης. Ο ιππόκαμπος είναι υπευθυνος για την μακροπρόθεσμη μνήμη μας και το ερώτημα ήταν πάντα γιατί η αμυγδαλή, που παίζει ζωτικό ρόλο στον φόβο βρίσκεται κοντά στον διαχειριστή της μακροπρόθεσμης μνήμης. Η μόνη εξήγηση που έχουμε γι’ αυτό είναι ότι η μακροπρόθεσμη μνήμη πρέπει να μάθει τι πυροδοτεί τον φόβο. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα ρίσκα που παίρνουμε οικειοθελώς και σε όσα μας επιβάλλονται. Είναι προφανές πως όταν σε αναγκάζουν να κάνεις κάτι σκέφτεσαι ότι δεν είναι το ίδιο αποδεκτό με κάτι για το οποίο πιστεύεις ότι αξίζει να ριψοκινδυνεύσεις. Αλλά συχνά δεν είναι προφανές ποια ρίσκα είναι οικειοθελή και ποια μας επιβάλλονται. Είναι όμως ξεκάθαρο ότι όσοι νιώθουν πως ελέγχουν το ρίσκο έχουν την τάση να υποτιμούν τον κίνδυνο. Πολύ συχνά οι άνθρωποι όταν οδηγούν νομίζουν ότι ελέγχουν το αμάξι και τρέχουν γρήγορα. Όταν βρίσκονται σε αεροπλάνο και το οδηγεί κάποιος άλλος πιστεύουν ότι πρέπει να εμπιστευτούν τον πιλότο και αγχώνονται. Υπό αυτήν την έννοια είναι εμφανές ότι τα οικειοθελή ρίσκα θεωρούνται λιγότερο επικίνδυνα απ’ όσα μας επιβάλλουν.

Πόσο εύκολο είναι να κοροιδέψουμε τον εαυτό μας; Προτιμάμε οποιοδήποτε επιχείρημα στηρίζει τις πεποιθήσεις μας όσο παράλογο κι αν είναι. Γιατί δυσκολευόμαστε τόσο πολύ με την αβεβαιότητα; Ο Φρόιντ αποκάλεσε την ανάγκη να κάνουμε συνδέσεις “δευτερογενή διαδικασία”. Αποτελεί μέρος της συνείδησης μας και μας βοηθάει να προσανατολιστούμε. Υποθέτουμε το αίτιο και το αιτιατό.

ΑΠΟΔΕΧΤΕΙΤΕ ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ

Για να διαχειριστούμε τις φοβίες, πρέπει να μάθουμε τι τις προκάλει, μετά να τις αποδεχτούμε ως φυσιολογικές φοβίες και να μην τις θεωρούμε αφύσικες. Κατόπιν να αναπτύξουμε μηχανισμούς για να τις αντιμετωπίσουμε. Είτε αποκρυνόμαστε από αυτό που τις προκαλεί είτε απομακρύνεουμε αυτό που προκαλεί τις φοβίες, είτε μαθαίνουμε να αντιμετωπίζουμε αυτό που τις προκαλεί. Οι αγχωτικές προσδοκίες μειώνουν το αίσθημα προσωπικής δύναμης. Αλλά πως ενισχύουν τη δύναμη της εκκλησίας και του κράτους; Είναι δύσκολο να φανταστείς την πολιτική χωρίς να παίζει συνεχώς ρόλο το στοιχείο του φόβου. Νομίζω ότι ο φόβος γίνεται ιδιαίτερα αισθητός όταν δεν μοιράζεσαι τις πολιτικές απόψεις των επονομαζόμενων κινδυνολόγων. Αν πιστεύεις ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική τότε παίρνεις στα σοβαρά τις προειδοποιήσεις για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Όποτε αντιλαμβανόμαστε μια λέξη, ο εγκέφαλος μας μιμείται ό,τι περιγράφει η λέξη. Για παράδειγμα, αν σας πω, “Πήδα, κλώτσα, τρέχα” ο εγκέφαλος σας παριστάνει, ως ένα βαθμό ό,τι πηδάει, τρέχει και κλωτσάει. Αυτή η διαδικασία λέγεται νευρωνική προσομοίωση και φέρνει τη γλώσσα κατευθείαν στον εγκέφαλο και μας βοηθάει να καταλάβουμε τι σημαίνουν οι λέξεις και έτσι δημιουργούνται οι έννοιες. Και όταν καταλάβεις αυτήν την διαδικασία, όταν καταλάβεις πως μπαίνουν στο σύστημα μας οι λέξεις με τον συγκεκριμένο τρόπο γίνεται προφανές ότι φυσικά η γλώσσα μας διαμορφώνει τη δράση μας. Δεν υπάρχουν εγγυήσεις στη ζωή, όχι για τα σημαντικά πράγματα, τέλος πάντων. Αλλά είμαστε πεπεισμένοι ότι ο κόσμος είναι πιο επικίνδυνος από ποτέ. Αν και ζούμε περισσότερο σε σχεδόν όλες τις χώρες της Γης, ωστόσο, παραβλέπουμε τους πραγματικούς κινδύνους στην καθημερινή μας ζωή.

Τι μας σκοτώνει πραγματικά;

Οι άνθρωποι στη σύγχρονη κοινωνία απειλούνται ουσιαστικά από 4 κύριους δολοφόνους. Ο πρώτος είναι το αλκοόλ, ο δεύτερος το κάπνισμα, ο τρίτος η μη-ισορροπημένη διατροφή, η παχυσαρκία και ο τέταρτος η έλλεψη κίνησης. Πιστεύουμε από πολλές μελέτες ότι τα 2/3 των πρόωρων θανάτων προκαλούνται από αυτές τις 4 αιτίες. Όλα τα άλλα είναι πολύ πιο κάτω από αυτό το νούμερο. Αν κάνετε και τις 4 δεν τρώτε υγιεινά και δεν γυμνάζεστε καθόλου, μπορεί να σας κοστίσει μέχρι και 17 χρόνια ζωής και αυτό είναι δραματικό. Κι αυτό είναι εν μέρει καλό, επειδή μας λέει ότι είναι 4 αιτίες που μπορούμε να αλλάξουμε. Ίσως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να βλέπουμε τον φόβο ως έναν εξωτερικό εχθρό που πρέπει να ηττηθεί. Και να τον δεχτούμε ως φυσικό κομμάτι μας. Ο φόβος μου είναι ένα περίπλοκο άρωμα. Το ρίσκο και το άγχος είναι ζωτικά για την δημιουργικότητα, για την επιτυχία.

Αν δεν ανησυχείς για όσα θα καταφέρεις, δεν θα πετύχεις τίποτα.

Χωρίς ρίσκο, όλοι θα έκαναν το ίδιο. Οι ριψοκίνδυνοι πηγαίνουν τον κόσμο μπροστά.     

“Αν μπορείς κοίταξε τον φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει” (Αναφορά στον Γκρέκο)